Doç. Dr. Bedri Mermutlu İstanbul Ticaret Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Sosyoloji Kısmı hocalarından. Sosyoloji, tarih ve musiki alanında çalışmalarını yürüten Mermutlu’nun geçtiğimiz haftalarda Büyüyenay Yayınları ortasında Yavuz Sultan Selim Divanı isimli kitabı çıktı.Mermutlu, Yavuz Sultan Selim Divanı’nın Tahran’da bulunan nüshası üzerine yaptığı bir çalışmayı birinci olarak 2019’da katıldığı bir sempozyumda sunduğu bildiriyle duyurmuştu. Artık ise bu bildirimden yola çıkarak Yavuz Sultan Selim’in daha evvel hiç yayınlanmamış şiirlerini de içine alan divanını okurla buluşturdu. Divanın öyküsünü konuştuk.
Yavuz Sultan Selim’in Farsça olarak yazdığı ve Selim/Selimî mahlasını kullandığı divanından bugün kütüphanelerde 40’a yakın nüshası olduğu biliniyor. Bu nüshalardan hangileri Yavuz Sultan Selim devrine ilişkin?
Tespit edilenler ortasında en eski nüshası hangisi?
Bu nüshalardan en eskisi (İstanbul Üniversitesi F 1330) Yavuz Sultan Selim hayatta iken yazılarak ona sunulmuş çok sanatlı bir nüshadır. Oburu ise Tahran nüshası olarak belirttiğimiz ve Yavuz Sultan Selim’in kendi el yazısıyla olduğu bildirilen nüshadır. Kitabımızda bu iki nüshayı tıpkıbasım olarak yayınladık.
Siz elinizdeki nüshayı hangileriyle karşılaştırarak çalışmanızı yürüttünüz? Genel sınırlarıyla elinizdeki divan için neler söylersiniz?
YAVUZ SULTAN SELİM’İN ELİNDEN ÇIKMA BİR ESER
Yürüttüğünüz çalışmalardan yola çıkarak şunu sorsam: Tahran nüshasını başkalarından ayıran en değerli özelliği nedir?
Tahran nüshası hem şairinin elinden çıkma olduğu bildirilen nüsha olduğu için hem de içerdiği şiir ölçüsü ile dikkati çekmektedir. İncelediğimiz 12 nüshada yer alan şiir sayısı 106 ila 240 ortasında değişirken Tahran nüshasında şiir sayısı 537’dir. Bu şiirlerin tümü Selimî mahlası taşıdığı üzere yazım olarak da birebir kalemden çıkmıştır. Paul Horn neşrindeki şiir sayısı yedi nüshadan toplanan şiirlerle 305 adede ulaşmış olsa bile tekrar de asıl nüshadaki şiir sayısının 232 aded fazla olduğu görülmektedir.
Yeni tespit edilen şiirler için diğer neler söylersiniz?
BU ŞİİRLERLE BİRİNCİ KERE TANIŞILDI
Bu şiirler yalnızca Tahran nüshasında mı var?
En varlıklı nüsha olan Paul Horn neşri dahil olmak üzere incelediğimiz öteki nüshalar çok büyük oranda mürettep kısım manzumelerine dayalı nüshalardır. Lakin gayrimürettep kısımdaki şiirlerin de öbür nüshalara -daha az oranda olmak üzere- girdiklerini müşahede etmekteyiz. Ancak gayrimürettep kısımdan 155 manzume öbür hiçbir nüshada bulunmuyor. Bu şiirlerle birinci kez tanışılmaktadır.
Saraydan çıkarılmış bir divan
Bu divan saraydan çıkıp İran’a hangi devirde gitmiş? Bunla ilgili de bir çalışmanız oldu mu?
DİVANIN İKİ MİSLİ ŞİİRİ VAR ELİMİZDE
Sizin üzerinizde çalıştığınız nüsha tıpkı vakitte Yavuz Selim’in divanını tamamladıktan sonra şiir yazmaya devam ettiğini gösteriyor. Yavuz Sultan Selim’in kendi el yazısıyla yazılmış ve günümüze ulaşmış diğer el yazması nüshası da olduğunu söylüyorsunuz. Bu nüshalar ortasında nasıl bir fark var?
Yavuz Sultan Selim’in diğer şiirlerinin var olduğunu tabir ettim. Perakende halde bulunan bu şiirler bir nüsha olarak tanımlanacak mahiyette değiller. Bu şiirlerin varlığı da öteki bir “keşif” olarak kıymetlendirilebilir. Zira üstte bildirdiğimiz nüshadaki yeni ortaya çıkan şiirlerden farklı şiirler olup sayı olarak 50’nin üzerindedir. Bunlarla birlikte düşününce şu anda Yavuz’un elimize ulaşan şiirlerinin sayısının 590’a ulaştığını görürüz . Şimdiye kadar bilinen şiirlerin neredeyse iki misli demektir bu. Yayınladığımız kitapta bu 50 kadar şiire yer verilmemiştir. Onlar başka bir çalışmanın konusu olarak yakında yapacağımız bir yayınla tarafımızdan değerlendirilecektir. Yavuz Sultan Selim’in divanını tamamladıktan sonra şiir yazmaya devam ettiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Zira üzerinde çalıştığımız nüshanın mürettep kısmı, kendisi hayatta iken yazılıp kendisine sunulan nüshayla örtüşmektedir. Fakat mürettep olmayan kısım ile Saray evrakı ortasında karşılaştığımız şiirler dağınık halde olup tahminen ileride ya tekrar tasnif edilmek suretiyle Divan’ı genişletmek veya ikinci bir divan olarak toplanmak üzere yazılmış şiirlerdi. Varsayımım bu istikamettedir.
Yavuz’un farsça şiirlerine İranlılar da hayranlık duymuştur
Yavuz Sultan Selim’in divanı ve tıpkı vakitte şiire olan merak ve ilgisi devrinde nasıl karşılık bulmuş? Kendisinden sonraki nesilleri nasıl etkilemiştir?
Yavuz’a ilişkin olduğuna dair divan üzerine not düşülmüş
Bu nüshanın şairin kendi yazısı ile yazıldığını söylüyorsunuz? Bunu neye dayanarak açıkladınız?
Bunu ben söylemiyorum; nüshanın üzerindeki not söylüyor. Birçok yazma nüshada olduğu üzere bu nüshada da “tesahüp/temellük” kayıtları var. Bu kayıtların birinde “Merhum Mîr Safâ-yı Bağdâdî’den iştira olunan Dîvân-ı Selîm’dir ki kendü hatt-ı şerifleri olmak üzere menkuldür” kaydı açıkça yer almaktadır.
Buna karşın nüshanın ketebe kaydının bulunmaması ihtiyatı bırakmama ismine bizi diğer teyitler aramaya sevk etmiştir. Yavuz Sultan Selim’in saray evrakları ortasında bulunan evrakı ortasında rastladığımız el yazısıyla olan şiirleri bu bahiste bizi değerli ölçüde tatmin etmiştir. Bu şiirlerde kullanılan yazı ile elimizdeki divan nüshasındaki yazı tıpkı kalemden çıkmış yazılar olarak örtüşmektedirler.