Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), son periyotta çeşitli istatistiki bilgilerini yayımlayan Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAGRUP) hakkında Türkiye İstatistik Kanunu’nun ilgili unsurlarına ters davrandığını kıymetlendirerek, 23 Şubat’ta Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına hata duyurusunda bulunduğunu bildirdi.
TÜİK’ten yapılan yazılı açıklamada, tüm dünyada olduğu üzere Türkiye’de de resmi istatistikler haricinde üniversitelerin, kamuoyu araştırma şirketlerinin, sivil toplum ve meslek kuruluşlarının yaptıkları saha çalışmalarına dayalı olarak ürettikleri ve yayımladıkları istatistiklerin bulunduğu belirtildi.
Açıklamada, Türkiye’de, uyum rolü TÜİK’te olan ve 5’er yıllık periyotlar için oluşturulan Resmi İstatistik Programı (RİP) temel emelinin, resmi istatistiklerin üretiminde ve yayımlanmasında karşılaşılan mükerrerliklerin önlenmesi, cevaplayıcı yükünün azaltılması, kamuda insan gücü ve kaynak tasarrufu sağlanarak disiplinli bir istatistik üretim sürecinin temin edilmesi olduğu vurgulandı.
Programın, resmi istatistiklerin milletlerarası tarif ve standartlar ile istatistiksel kalite kriterleri çerçevesinde üretilmesini mümkün kıldığına işaret edilen açıklamada, Türkiye İstatistik Kanunu’ndaki “Resmi istatistikler, Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı ve Programda belirtilen kurum ve kuruluşlar tarafından üretilir, dağıtılır ve yayımlanır. Kurum ve kuruluşların, vazife alanları ile ilgili resmi istatistiklere ait bilgi derleme, kıymetlendirme ve yayımlama misyon ve yetkisi programda açıkça belirtilir.” kararı hatırlatıldı.
“VERİNİN HANGİ TEKNİKLE ÜRETİLDİĞİNE DAİR TEMEL BİLGİLERİN KAMUOYU İLE PAYLAŞILMASI YASAL YÜKÜMLÜLÜKTÜR”
Birebir kanuna nazaran, istatistiki sonuçlar içeren araştırma faaliyetleri yürüten gerçek şahıslar yahut özel hukuk hükmî kişiliğine sahip kuruluşların, araştırmalarının sonuçlarını basın, yayın yoluyla kamuoyuna açıklamaları halinde araştırmanın kapsam, örnekleme usulü, örnek hacmi, bilgi derleme sistemi ve uygulama vaktini araştırma sonuçlarıyla birlikte kamuoyuna açıklamakla yükümlü oldukları aktarılan açıklamada, şunlar kaydedildi:
“Kanunun bu hususu, ‘Resmi İstatistik’ kapsamında olsun ya da olmasın gerçek yahut hukukî bireyler tarafından üretilerek yayımlanan her çeşit istatistiksel data için geçerlidir. Çeşitli araştırmalar sonucunda üretilerek yayımlanan istatistiklerin, bilgi kalitesi açısından kıymetlendirilmesi kullanıcıların takdirinde olmakla birlikte, datanın hangi usulle üretildiğine dair temel bilgilerin açık ve net biçimde kamuoyu ile paylaşılması yasal yükümlülüktür. Sınıflaması, anlaşılır ve eksiksiz açık metaverisiyle birlikte yayımlanan her çeşit istatistiksel bilgiye dair tanımlayıcı bilgilerin kullanıcıya uygun formda sunulması, Türkiye’nin de benimsediği ve uymayı taahhüt etmiş olduğu Avrupa İstatistikleri Uygulama Asıllarının ‘Erişilebilirlik ve Açıklık’ olarak tanımlanan 15. Unsuru gereği de zaruridir.”
Açıklamada, RİP kapsamında TÜİK tarafından yayımlanan tüm istatistiklerde olduğu üzere Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) hesaplama tekniklerinde de Avrupa İstatistik Ofisinin (Eurostat) şimdiki tavsiye kararlarının dikkate alındığı, milletlerarası norm ve standartlar çerçevesinde hesaplamalar yapıldığı vurgulandı.
“KAMUOYUNUN TAM, EKSİKSİZ VE GERÇEK BİLGİLENDİRİLMESİ AMAÇLANMAKTADIR”
Her ay nizamlı olarak metaveri ve envanter bilgileriyle birlikte TÜİK tarafından Eurostat’a gönderilen TÜFE datalarının, Eurostat’ın standart tahlil süreçlerine ve kontrollerine tabi tutulduğu belirtilen açıklamada, TÜİK’in memleketler arası kuruluşlara olan yükümlülüklerini yerine getirmesine misal biçimde, Türkiye’deki araştırmacıların da kelamı edilen mevzuat kapsamında hareket etmesi gerektiğinin altı çizildi.
Açıklamada şu değerlendirmelerde bulunuldu:
“Kamuoyunda ismi zikredilen küme, 2020 yılı eylül ayında başladıkları çalışmaları ile eş vakitli olarak uzunca bir mühlet rastgele bir metaveri bilgisi paylaşmamıştır. Sonraki periyotta internet sitelerinde açıklanan mevcut metaveri kısmı de standartlardan uzak ve son derece yetersizdir. Bu nedenle kullanıcılar; sınıflama, kapsam ve prosedürleri içeren bilgilere şeffaf bir biçimde erişememektedir. Bu çerçevede, kanunun ilgili hususlarına ters davrandığı kıymetlendirilerek 23 Şubat’ta Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına cürüm duyurusunda bulunulmuştur.
Kabahat duyurusunun içeriği, ilgili kümenin bültenleriyle birlikte gerekli açıklayıcı bilgileri yayımlamamalarıyla sonludur, yayımlanan çalışmanın sonuçları ile ilgisi bulunmamaktadır. Ayrıyeten ilgili çalışmayı engellemeye yahut durdurmaya yönelik değildir. Yalnızca kamuoyunun tam, eksiksiz ve yanlışsız bilgilendirilmesi amaçlanmaktadır.”
“GRUP, KAMUOYUNU BİLHASSA MEMLEKETLER ARASI ALANDA YANLIŞ BİLGİLENDİRMEKTEDİR”
Kelam konusu kümeyle ilgili rahatsız edici bir öbür konunun da çalışmalarının sonuçlarını paylaşırken tüketici enflasyonunu kamuoyunu aldatıcı biçimde resmi istatistik programındaki birebir isimle duyurması olduğuna değinilen açıklamada, şu tabirlere yer verildi:
“Örneğin 2021 yılı ocak ayı sonuçlarının açıklandığı 3 Şubat tarihli İngilizce Twitter paylaşımında ‘The Consumer Price Index (CPI) in Turkey has increased by %2,99 in January 2021’ halinde bir tabir yayımlanmıştır. Bunun Türkçe karşılığı ‘Türkiye’de Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) Ocak 2021’de yüzde 2,99 arttı’ halindedir. Bu sözle kendi hesaplamalarını güya resmi istatistik sonucuymuş üzere yayımlayan küme, kamuoyunu bilhassa memleketler arası alanda yanlış bilgilendirmektedir.”
Açıklamada, araştırmacılar, ürettikleri ve yayımladıkları istatistikleri RİP kapsamında üretilen resmi bilgilerle karıştırılmasına sebebiyet verecek formda isimlendirmeme, bu dataları kamuoyuna resmi istatistiklere duyulan inancı sarsacak yahut manipülasyonlara taban yaratacak formda sunmama üzere bahislerde gerekli hassasiyeti göstermeye davet edildi.
Kurumun; akademisyenlerin, araştırmacıların ve sivil toplum kuruluşlarının uyguladıkları örnekleme dayalı araştırmalarını ve istatistiksel çalışmalarını her manada desteklediği, araştırmacılara örnek seçimi, soru kağıdı hazırlanması, sınıflama üzere hususlarda her türlü teknik takviyesi sağladığı belirtilen açıklamada, TÜİK’in, kamuoyunda oluşturulmaya çalışılan algının bilakis, hedefi, kapsamı, metaverisi ve metodolojisi kamuoyuna tam ve gerçek olarak aktarılmak suretiyle gerçekleştirilecek her türlü bilimsel çalışmayı ve istatistiksel araştırmayı bundan evvel olduğu üzere bundan sonra da desteklemeye devam edeceği kaydedildi.